Dopłaty dla gospodarstw ekologicznych – ile i dla kogo?

Ekologiczna produkcja rolna zwykle nie jest aż tak rentowna jak ta prowadzona konwencjonalnymi metodami. Zwłaszcza na początku działalności ekogospodarstwa – oraz dopóki takich ekogospodarstw jest stosunkowo niewiele. W interesie nas wszystkich (jako konsumentów, obywateli i jako po prostu mieszkańców Ziemi) leży natomiast istotne zwiększenie ich liczby. Stąd rozmaite zachęty dla tych, którzy decydują się przestawić na ekologiczną produkcję rolną, przede wszystkim w postaci dopłat. Jak się o nie starać i jakich kwot można się spodziewać? Odpowiedzi znajdziesz w poniższym tekście.

Kwestie dofinansowania gospodarstw ekologicznych określa w Polsce obecnie strategia Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) na lata 2023-2027. Przewiduje ona tzw. interwencję (a dokładnie: Interwencję nr I.8.11 o nazwie „Rolnictwo ekologiczne”), czyli systemowe działania mające na celu wsparcie produkcji rolnej, która łączy:

• wybór praktyk najkorzystniejszych dla środowiska,
• ochronę zasobów naturalnych,
• wysoki stopień różnorodności biologicznej,
• wysokie standardy w zakresie dobrostanu zwierząt.

Produktem tak rozumianego rolnictwa ekologicznego są wyroby wytwarzane przy użyciu naturalnych substancji oraz w drodze naturalnych procesów. Szczegółowo definiują to przepisy unijne i krajowe, w odniesieniu do których uprawnione instytucje nadają – bądź odbierają – poszczególnym gospodarstwom status ekologicznych (więcej na ten temat pisaliśmy w artykule „Gospodarstwo ekologiczne – jak zostać ekorolnikiem”).

Kto może liczyć na dopłaty dla ekogospodarstw – jakie wymagania należy spełnić

Jednym z podstawowych warunków ubiegania się o dofinansowanie jest objęcie danego gospodarstwa nadzorem odpowiedniej jednostki zajmującej się kontrolą i certyfikacją rolnictwa ekologicznego. Wiąże się z tym również konieczność stworzenia planu działalności ekologicznej, przygotowanego wraz z doradcą rolnośrodowiskowym, który później będzie też wskazywał najlepsze i najefektywniejsze sposoby wykorzystania otrzymanych dopłat przez konkretnego ekorolnika.

Innym warunkiem formalnym jest posiadanie na terytorium RP gospodarstwa rolnego o powierzchni użytków rolnych wynoszącej co najmniej 1 ha, przy czym minimalna powierzchnia działki zgłoszonej do otrzymania wsparcia finansowego to 0,1 ha. Pozostałe wymogi to:

• prowadzenie produkcji ekologicznej (co się rozumie samo przez się) i odpowiednie przeznaczenie zbioru;
• uprawa gatunków roślin określonych w przepisach krajowych;
• posiadanie zwierząt – w przypadku ubiegania się o dopłaty do upraw paszowych na gruntach ornych oraz do trwałych użytków zielonych;
• posiadanie zwierząt w obsadzie wynoszącej od 0,5 do 1,5 dużych jednostek przeliczeniowych (DJP) na każdy hektar użytków rolnych – w przypadku ubiegania się o premię za prowadzenia zrównoważonej produkcji roślinno-zwierzęcej (p. niżej);
• zachowanie trwałych użytków zielonych (TUZ) – nie dotyczy pakietu Małe gospodarstwa z uprawami ekologicznymi w przypadku TUZ innych niż cenne przyrodniczo;

a w przypadku upraw sadowniczych (zarówno podstawowych, jak i ekstensywnych) oraz upraw jagodowych dodatkowo:

• uprawa gatunków w okresie owocowania – ewentualnie (poza okresem owocowania) potwierdzenie, że do założenia uprawy wykorzystano materiał nasadzeniowy odpowiedniej jakości;
• utrzymanie minimalnej obsady dla poszczególnych gatunków roślin z tolerancją do 10 proc.;
• coroczne wykonywanie na plantacji zabiegów uprawowych i pielęgnacyjnych.

Ważne
W przypadku dopłat do ekorolnictwa nie obowiązują kryteria wyboru wniosków (np. punktowe), co oznacza, że aby móc otrzymać wsparcie finansowe, wystarczy spełnić warunki kwalifikowalności.

Przeczytaj: Kontrole w gospodarstwie ekologicznym

Ile pieniędzy może dostać gospodarstwo ekologiczne w ramach dopłat

Co istotne, na dofinansowanie liczyć mogą nie tylko gospodarstwa, które już uzyskały ekocertyfikat, ale także te, które dopiero się o niego ubiegają, wdrażając ekologiczne rozwiązania. Mało tego – w okresie tzw. konwersji można spodziewać się nawet nieco wyższych kwot. Wynika to stąd, że nakłady ponoszone z tytułu transformacji nie są w stanie jeszcze być amortyzowane przez wyższe ceny zbytu, na jakie rolnik mógłby sobie pozwolić w przypadku produktów oznaczonych ekocertyfikatem.

Uwaga
Ekorolnik korzystający z dopłat zobowiązany jest do podtrzymywania ekologicznych praktyk przez 5 lat, jednak wyższe kwoty dofinansowania w związku z okresem konwersji przysługują nie dłużej niż przez pierwsze 3 lata. Jeśli natomiast dane gospodarstwo otrzymało już wcześniej pieniądze na ekozmiany w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW), to dopłaty przyznawane będą według stawek wskazanych dla okresu po konwersji.

Koszty poniesione w związku z przekształceniem gospodarstwa na ekologiczne, a także potencjalnie utracone przez to odchody, są różne w przypadku różnych kierunków produkcji rolnej. Z tego też względu różnie kształtuje się wysokość dopłat, co zostało zilustrowane w poniższej tabeli.

Roczna dopłata do 1 ha powierzchni upraw prowadzonych metodami ekologicznymi*
Rodzaj upraw	W okresie konwersji	Po okresie konwersji
Rolnicze	1697 zł	1571 zł
Warzywne	3021 zł	2391 zł
Zielarskie	1856 zł	1856 zł
Podstawowe uprawy sadownicze	3105 zł	1961 zł
Jagodowe	2495 zł	2213 zł
Ekstensywne uprawy sadownicze	1326 zł	1326 zł
Uprawy paszowe na gruntach ornych	1638 zł	1504 zł
Trwałe użytki zielone	1043 zł	1043 zł

Wielkość ekogospodarstwa a wysokość dopłat

Małe gospodarstwa ekologiczne (do 10 ha użytków rolnych) mogą ubiegać się o dofinansowanie na uproszczonych zasadach, gdzie wysokość dopłaty do 1 ha jest taka sama, niezależnie od grupy upraw ani tego, czy dane gospodarstwo jest w okresie konwersji, czy uległo już przekształceniu – i wynosi 1640 zł/ha rocznie.

Uwaga
Z zasad uproszczonych małe ekogospodarstwo może, ale wcale nie musi korzystać. Jeśli więc ma ono np. 6 ha powierzchni, z czego połowa przeznaczona jest na uprawy jagodowe, a druga na trwałe użytki zielone, to jego właściciel ubiegać się może zarówno o 9840 zł rocznie (6 ha x 1640 zł/ha) na zasadach uproszczonych, jak i o 10 614 zł rocznie w okresie konwersji (3 ha x 2495 zł/ha + 3 ha x 1043 zł/ha) lub 9768 zł rocznie po nim (3 ha x 2213 zł/ha + 3 ha x 1043 zł/ha) na zasadach ogólnych.

W przypadku gospodarstw dużych, o powierzchni większej niż 50 ha, obowiązuje z kolei tzw. zasada degresywności. Bazuje ona na założeniu, że większe gospodarstwa korzystają z efektu skali, co przy niższych kosztach jednostkowych produkcji przekłada się na wzrost przewagi konkurencyjnej. Jak można przeczytać w planie strategicznym WPR, „w gospodarstwach małych i średnich efekt ten nie występuje, ponieważ ponoszą one wyższe jednostkowe koszty produkcji”, dlatego też jego twórcy liczą na to, że „zastosowanie degresywności płatności ekologicznych pozwoli […] ukierunkować wsparcie na małe i średnie gospodarstwa ekologiczne”.

W praktyce gospodarstwa o powierzchni przekraczającej 50 ha, ale nie większej niż 100 ha mogą więc liczyć tylko na 75 proc. stawki podstawowej, a gospodarstwa mające ponad 100 ha – na 60 proc. Należy przy tym pamiętać, że obniżone stawki dotyczą jedynie hektarów „nadprogramowych”, a zatem jeśli ekorolnik uprawia np. warzywa na 60 ha, to w okresie konwersji będzie mu przysługiwać 50 ha x 3021 zł/ha + 10 ha x 2265,75 zł/ha (3021 x 75%).

Warto wiedzieć
Degresywność dopłat ma miejsce w odniesieniu do kosztów: amortyzacji nowo nabytych specjalistycznych maszyn lub ich wynajmu, zakupu specjalistycznych środków produkcji (np. nasion czy środków ochrony biologicznej), efektów zwiększenia liczby upraw (wymóg płodozmianu) oraz wykonywania dodatkowych zabiegów produkcyjnych.

Premia za zrównoważoną produkcję roślinno-zwierzęcą

Oprócz opłat przedstawionych powyżej ekorolnik może ubiegać się także o premię za zrównoważoną produkcję roślinno-zwierzęcą w wysokości 573 zł/ha. Warunkiem jej uzyskania jest posiadanie w gospodarstwie obsady zwierząt w liczbie od 0,5 do 1,5 DJP/ha.

Dopłaty dla gospodarstw ekologicznych a koszty transakcyjne

Kwotę dofinansowania można też dodatkowo podwyższyć o tzw. koszty transakcyjne, czyli rekompensatę z tytułu wydatków poniesionych na opłacenie wizyt kontrolnych przeprowadzanych w gospodarstwie przez jednostkę certyfikującą zarówno w okresie konwersji, jak i już po przyznaniu ekocertyfikatu. Wartość kosztów transakcyjnych zależy z jednej strony od wielkości danego gospodarstwa, a drugiej – od stawki dofinansowania ustalanej ze względu na rodzaj uprawy w nim prowadzonej. Warto przy tym zaznaczyć, że jeśli ekorolnik jest już beneficjentem programu rozwoju obszarów wiejskich (a konkretnie poddziałania 3.1 Wsparcie na przystępowanie do systemów jakości PROW 2014-2020), to nie uzyska on zwrotu kosztów transakcyjnych, ponieważ doszłoby wówczas do tzw. podwójnego finansowania.

„Promocje można łączyć”

Dofinansowanie gospodarstwa w związku z przejściem na ekologiczne metody produkcji rolnej nie wyklucza natomiast korzystania z dopłat w ramach wielu innych programów, takich jak choćby ekoschemat Dobrostan zwierząt (premiujący utrzymywanie zwierząt w systemie rolnictwa ekologicznego), interwencja dotycząca uczestnictwa w systemach jakości żywności (ukierunkowana na produkcję ekologiczną) albo interwencja I.10.2, czyli „Inwestycje w gospodarstwach rolnych w zakresie OZE i poprawy efektywności energetycznej” (dotacje np. na budowę, przebudowę lub zakup kotłów na biomasę, systemów odzyskiwania ciepła, oświetlenia LED czy na termomodernizację budynków gospodarskich służących produkcji rolnej).