Gospodarstwo ekologiczne – jak zostać ekorolnikiem?

Coraz więcej konsumentów świadomych jest tego, że produkty wolne od sztucznych nawozów i pestycydów czy antybiotyków są zdrowsze oraz bardziej przyjazne środowisku, a często też mają więcej smaku. Sprzedaż tego typu produktów rośnie, rośnie więc także liczba ekologicznych gospodarstw rolnych, w których są wytwarzane. A jak takie gospodarstwo założyć i zostać ekorolnikiem? Odpowiedź znajdziesz w poniższym artykule.

Dlaczego warto zostać ekorolnikiem

Uprawa roślin czy hodowla zwierząt metodami ekologicznymi niesie ze sobą nieco więcej wyzwań niż wykorzystanie metod konwencjonalnych – daje też jednak znacząco więcej satysfakcji. Ekorolnik może z dumą powiedzieć o sobie, że przyczynia się do dobrostanu planety i zdrowia ludzi. Sam nie ma też z reguły bezpośredniego kontaktu ze szkodliwymi substancjami zawartymi w chemicznych nawozach albo środkach ochrony roślin. I choć efekty jego pracy nie są tak spektakularne „statystycznie” jak w przypadku jego nieekologicznego kolegi po fachu, to może żądać za stworzone przez siebie produkty wyższej ceny, a i tak liczyć na pewny zbyt. Za smaczniejsze, bardziej odżywcze i bezpieczniejsze płody rolne wyższej jakości konsumenci są bowiem gotowi płacić więcej (nierzadko nawet aż dwukrotnie więcej!). Dodatkową zachętę dla wielu stanowią ponadto dopłaty, o które mogą się ubiegać gospodarstwa ekologiczne.

Gospodarstwo ekologiczne – od czego zacząć?

Aby jednak o taką dopłatę wystąpić – a także móc sprzedawać odpowiednio oznakowane produkty organiczne/bio/ekologiczne – trzeba dopełnić niezbędnych formalności. Na szczęście nie jest to aż tak trudne, jak mogłoby się na pierwszy rzut oka wydawać. Pierwszym krokiem powinno być odbycie specjalistycznego szkolenia, które pozwoli zorientować się w wymogach i zasadach rolnictwa ekologicznego, a także dotyczących go przepisach prawnych (przedstawimy je w dalszej części tekstu). Na tej podstawie łatwiej przeanalizować własne możliwości i podjąć decyzję o założeniu gospodarstwa ekologicznego lub o przekształceniu w takowe gospodarstwa, które już funkcjonuje. Chęć wzięcia udziału w szkoleniu należy zgłosić w najbliższym Ośrodku Doradztwa Rolniczego (ich wykaz znajduje się na stronie https://www.cdr.gov.pl/informacje-branzowe/osrodki-doradztwa-rolniczego) lub w powiatowym Zespole Doradztwa Rolniczego (informacji na ten temat szukaj na stronach lokalnych jednostek samorządowych).

Przeczytaj także: Żywność ekologiczna – wszystko, co warto wiedzieć

Jak uzyskać status gospodarstwa ekologicznego – i odpowiedni certyfikat

Status gospodarstwa ekologicznego potwierdza stosowny certyfikat, wydawany przez upoważnione do tego jednostki certyfikujące. Ich listę znajdziesz pod adresem https://www.gov.pl/web/ijhars/jednostki-certyfikujace. Na stronie Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (IJHARS) znajdziesz z kolei wzór formularza o zgłoszeniu podjęcia działalności w zakresie rolnictwa ekologicznego – a także szczegółowe instrukcje dotyczące jego wypełnienia. W tym ostatnim pomóc mogą też specjaliści ze wspomnianych organów Doradztwa Rolniczego. Zgłoszenia należy dokonać w wybranej jednostce certyfikacyjnej, chociażby przesyłając wypełniony formularz listem poleconym. Nie musi to być jednostka najbliższa względem lokalizacji gospodarstwa, ale powinna posiadać właściwe uprawnienia (bo też nie wszystkie jednostki mogą wydawać certyfikaty w zakresie np. pszczelarstwa).

Po dokonaniu zgłoszenia – i wypełnieniu dodatkowych formularzy przesłanych przez konkretną jednostkę certyfikacyjną – można się spodziewać w gospodarstwie kontroli przeprowadzonej przez wysłannika tej jednostki. Jego zadaniem jest sprawdzenie, czy produkcja rolna w danym gospodarstwie odbywa się w zgodzie z wymogami określonymi przez:

• rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/848 z dnia 30 maja 2018 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych i uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 834/2007;
• ustawę z dnia 23 czerwca 2022 r. o rolnictwie ekologicznym i produkcji ekologicznej.

Trzeba jednak wiedzieć, że jedna pomyślnie zaliczona kontrola nie wystarczy do uzyskania certyfikatu rolnictwa ekologicznego. Takie kontrole odbywają się przynajmniej raz do roku, i to zarówno w okresie przejściowym, jak i później, już po uzyskaniu certyfikatu (który można utracić, jeśli inspektor wychwyci uchybienia!).

Uwaga
Koszty przeprowadzenia kontroli każdorazowo ponosi ekorolnik, a ich wysokość uzależniona jest od wielkości danego gospodarstwa. Można się natomiast ubiegać o rekompensatę z tego tytułu w ramach dofinansowania gospodarstwa ekologicznego (p. niżej).

Przeczytaj: Kontrole w gospodarstwie ekologicznym

Kiedy można uzyskać certyfikat rolnictwa ekologicznego

Dopiero w trzecim roku od momentu zgłoszenia – oczywiście pod warunkiem spełnienia po drodze wszystkich stawianych przez przepisy warunków – produkty wytwarzane w danym gospodarstwie sprzedawać można jako ekologiczne, opatrzone stosownym certyfikatem i charakterystycznym logo listka z unijnych gwiazdek na zielonym tle. Pierwsze dwa lata (a w przypadku upraw sadowniczych trzy lata) to tzw. okres konwersji. Produkty roślinne wolno wprowadzać do obrotu z oznakowaniem „w trakcie konwersji na rolnictwo ekologiczne” oraz kodem jednostki certyfikującej najwcześniej po roku konwersji. W przypadku zwierząt oraz produktów odzwierzęcych sprzedaż z powołaniem się na rolnictwo ekologiczne przed uzyskaniem certyfikatu nie jest możliwa.

Przeczytaj także: Jajka ekologiczne – dlaczego warto je jeść

Jakie wymogi musi spełniać gospodarstwo ekologiczne

W zależności od tego, jakie dokładnie produkty wytwarzane są w danym gospodarstwie, podczas kontroli z ramienia jednostki certyfikującej monitorowane są rozmaite kwestie. Poniżej wymieniamy kilka najbardziej kluczowych.

Uprawa roślin bez użycia nawozów sztucznych. Żyzność gleby zapewnia się i utrzymuje poprzez odpowiednio zaplanowany, zróżnicowany, wieloletni płodozmian. Oprócz roślin przeznaczonych do przetwórstwa, na pasze czy bezpośrednio do sprzedaży powinien uwzględniać on także rośliny motylkowe (inaczej: bobowate), poprawiające strukturę gleby i zwiększające w niej poziom odżywczej materii organicznej (tzw. międzyplony). Stosować można ponadto ekologiczny obornik lub kompost, a uzupełniająco – po stwierdzeniu w glebie konkretnych niedoborów – również dopuszczone w ekorolnictwie nawozy i środki poprawiające jej właściwości, ujęte w wykazie prowadzonym przez Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach.

Uprawa bez użycia szkodliwych środków ochrony roślin – herbicydów, fungicydów pestycydów (środków odpowiednio: chwasto-, grzybo- i owadobójczych). Oznacza to chociażby konieczność odchwaszczania ze zwiększoną częstotliwością i przy użyciu specjalistycznych maszyn (m.in. odpowiednich pielników i glebogryzarek, bron z zębami sprężynowymi czy wypalaczy płomieniowych). Aby ograniczyć występowanie chorób i szkodników, stosować można preparaty dozwolone w gospodarstwach ekologicznych. Ich wykaz prowadzi z kolei Instytut Ochrony Roślin w Poznaniu.

Hodowla zwierząt. Należy dbać o ich dobrostan, unikać zadawania im niepotrzebnego cierpienia i karmić je paszami wyprodukowanymi w ekologiczny sposób. Zwierzęta nie mogą być trzymane na uwięzi ani w izolacji (o ile są zdrowe), powinny za to mieć stały dostęp do wody pitnej i do wolnej przestrzeni (wybiegów, pastwisk). Nie podaje się im prewencyjnie antybiotyków, syntetycznych aminokwasów czy hormonów wzrostu, a leczenie ich opiera się głównie na środkach ziołowych (leki weterynaryjne stosuje się wyłącznie za zgodą jednostki certyfikującej i pod nadzorem weterynarza). Długowieczność i odporność na choroby uzyskuje się przede wszystkim w drodze hodowli odpowiednich, zazwyczaj rodzimych ras i odmian, które dobrze odnajdują się w lokalnych warunkach.

Przetwórstwo bez użycia syntetycznych dodatków takich jak barwniki, konserwanty, przeciwutleniacze, wybielacze, antybiotyki, słodziki, rozpuszczalniki, wzmacniacze smaku i zapachu. Niedopuszczalne jest też stosowanie składników GMO ani utrwalanie przy użyciu metod takich jak sterylizacja bądź promieniowanie. Dozwolone są procesy pozwalające zachować wysoką wartość odżywczą produktów – a więc suszenie, mrożenie, kwaszenie, marynowanie czy pasteryzacja – jak również naturalne barwniki i substancje zapachowe, witaminy, aminokwasy i mikroelementy pochodzenia organicznego oraz takież kwasy (np. cytrynowy, jabłkowy, mlekowy) czy zagęstniki (mączka chleba świętojańskiego, gliceryna, pektyna, guma guar, karagen). Niektóre dodatki dopuszcza się tylko w produkcji konkretnych wyrobów (jak choćby azotyn sodu i azotan potasu w produkcji mięsnej).

Przeczytaj także: Mleko ekologiczne – dlaczego warto je pić

Gospodarstwo ekologiczne – jak uzyskać dofinansowanie

Na koniec koniecznie wspomnieć trzeba jeszcze o możliwościach uzyskania dofinansowań z tytułu prowadzenia gospodarstwa ekologicznego (zob. “Dopłaty dla gospodarstw ekologicznych – ile i dla kogo?“. Co ważne, ubiegać się o nie można już na etapie starania się o certyfikat. Informacje na temat realizowanych aktualnie programów dopłat uzyskać można w jednostkach Doradztwa Rolniczego oraz na stronach lokalnych samorządów, Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi czy Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR). Wypełnione wnioski o przyznanie dofinansowania wraz z niezbędnymi dokumentami składa się zwykle corocznie, przy czym w pierwszym roku niezbędne może okazać się załączenie pięcioletniego planu działalności ekologicznej, przygotowanego odpłatnie we współpracy z doradcą rolno-środowiskowym (przedstawicielem Ośrodka Doradztwa Rolniczego lub ARiMR).

Inne wymogi, których można się spodziewać, to m. in.:

• minimum 1 hektar łącznej powierzchni użytków rolnych w gospodarstwie;
• zakaz przekształcania trwałych użytków zielonych i pastwisk w inne użytkowanie (w tym ich zaorywania);
• zachowanie elementów krajobrazu nieużytkowanego rolniczo (np. rowów, miedz, oczek wodnych, zakrzewień lub zadrzewień śródpolnych)
• oraz oczywiście rozpoczęcie wytwarzania produktów rolnictwa ekologicznego.

Jak już wspomniano, ubiegać się można także o (częściową) rekompensatę tzw. kosztów transakcyjnych, czyli kosztów przeprowadzenia kontroli przez przedstawicieli jednostek certyfikujących. W tym celu zaznaczyć należy odpowiednie pola we wniosku o przyznanie dofinansowania ekodziałalności na dany rok.

Warto wiedzieć
Chociaż większość ekogospodarstw ma 10-20 ha, to co piąte liczy nie więcej niż 5 ha. Jak więc widać, nawet najmniejsze gospodarstwa ekologiczne potrafią być rentowne!

Przeczytaj również: Jak sprzedawać własną żywność?